Hile Nedeniyle Açılan Davalar

Borçlar Kanununda hilenin ne olduğu tarif edilmemiştir. Hile sadece 28. madde de değil bazı başka maddelerde de geçmektedir. Hatta Medeni Kanunun bazı hükümlerinde dahi yer almış bulunmaktadır.

Bu maddelerin bazılarında hile, bazılarında iğfal, hile ile gizleme tabirleri kullanılmıştır. Uygulamada hile için yanıltma-aldatma gibi isimlerde kullanılmaktadır.

Hile kanun maddesinde tanımlanmış ise de; “bir kimseyi bir irade beyanında bulunmaya veya sözleşme yapmaya yöneltmek için o kimseye yanlış bir düşünce uyandırmak ya da yanlış düşünceyi devam ettirmek amacıyla yapılmış hareketler olarak hileyi tarif etmek mümkündür.”

Bu tür hareketler Ceza Kanununda dolandırıcılık olarak tanımlanmaktadır.

Bilindiği üzere; hile, genel olarak bir kimseyi irade beyanında bulunmaya, özellikle sözleşme yapmaya sevk etmek için onda kasten hatalı bir kanı uyandırmak veya esasen var olan hatalı bir kanıyı koruma yahut devamını sağlamak biçiminde tamamlanır. Hata da yanılma hilede yanıltma söz konusudur.

BK.nun 28/1 maddesinde açıklandığı üzere taraflardan biri diğer tarafın kasıtlı aldatmasıyla sözleşme yapmaya yöneltilmişse hata esaslı olmasa bile aldatılan taraf için sözleşme bağlayıcı sayılamaz. Değinilen koşulların varlığı halinde aldatılan taraf, hakkını kullanmak suretiyle hukuki ilişkiye geçmişe etkili (makable şamil) olarak ortadan kaldırılabilir ve verdiği şeyi geri isteyebilir.

Örneğin; değersiz bir taşın çok değerli olduğu konusunda bir takım yalanlar uydurarak karşı tarafı buna inandırmak bir aldatmadır.

Bir akitte hilenin varlığından bahsedebilmek için bazı şartların gerçekleşmiş olması gerekir.

Hilenin Şartları

Karşı Tarafı Aldatma Şartı

Hilenin varlığından söz edebilmek için her şeyden önce aranması gereken şart karşı tarafı aldatma, yanıltma ve hataya düşürme şartıdır.

Aldatma icrai olumlu bir hareketle olabileceği gibi ihmali (olumsuz) pasif bir hareketle, yani susma suretiyle de olabilir. Susma örtbas etme şeklinde de olabilir.

Hile sözleşmenin taraflarınca yapılabileceği gibi, akitte taraf olmayan üçüncü kişiler tarafından da yapılabilir. Aldatılan kişinin yardımcıları, hizmetkarları üçüncü kişidir. Ancak mümessili, vekili, üçüncü kişi değildir. Buradaki üçüncü kişi tarafla birlikte sözleşmenin oluşumuna katılmamış olan kişidir. Ancak hileden yarar sağlayan üçüncü kişinin hilesini biliyorsa bu durumda sözleşme iptal edilir. Eğer yararlanan şahıs üçüncü kişinin hilesini bilmiyorsa sözleşme iptali edilmez.

Aldatma Kastı

Hilenin oluşması için aldatma kastının bulunması gerekir. Gerçeği uymayan davranış üçüncü kişinin sözleşme yapmasını sağlamak amacıyla yapılmış olursa bu durumda aldatma kastının varlığından söz edilir. Böyle bir kasıt yoksa o zaman hile söz konusu olamaz.

Hile yapanın karşı tarafı zararlandırması gibi kötü bir amaç aramaya gerek yoktur. Sadece yalan beyanlarla akit yapmaya ikna etmesi yeterlidir. Kastın varlığını tayin için hile yapanın karşı tarafı sözleşme yapmaya sevk etmek için söylediği şeylerin gerçeğe aykırı olduğunu bilmesi şart değildir. Hile yapan taraf bilmediği bir şeyi biliyormuş gibi karşı tarafı ikna etmiş ancak söylediği şeyler gerçeğe uymamış ise yine kasıt ve hile teşekkül eder.

Hile yapan kişinin yanlış beyanlarını karşı tarafın doğru kabul edip bu yanlış beyanlara göre karar vereceğine inanması gereklidir. Ayrıca hile yapan kişinin hileyi karşı tarafı sözleşme yapmak için tahrik ve teşvik etmeye yönelik olarak kullanması lazımdır.

İlliyet Bağı

Karşı tarafı aldatma şartı ve kasıt unsuru olsa bile illiyet bağının bulunması da gerekir. O zaman hilenin varlığından söz edebiliriz. Daha açık bir değişle aldatma sonucu hukuki işlem yapılmış olmalıdır. Eğer hilenin iki şartı da olduğu halde hukuki işlem yapılmamış olursa illiyet bağı olmadığından hilenin varlığından söz edilemez. Hukuki işlem yapılmış olursa o zaman sebep sonuç ilişkisi yani illiyet bağı da oluştuğundan hile vardır denilebilir. Eğer hukuki işlemi bu aldatma olmadan da yapılacak idiyse o zaman illiyet bağı yoktur. Hilede yoktur diyebiliriz.